Doğada atık diye bir kavram yoktur. Doğanın oluşturduğu her “atık” doğada çözünerek ham madde haline gelir ve ekolojik döngünün ilk aşamasına geri döner. Doğaya ve canlılara baktığımızda hem tüketilenlerin hem de tüketicilerin ömürlerini doldurduklarında çözünerek tekrar ham maddeye dönüştüğünü görürüz. Yani doğada gerçekten de hiçbir şey atık değildir.
Gerçek anlamda atık olarak adlandırabileceğimiz maddelere insanlar sebep olur. Lineer ekonominin al-yap-at ve insanın kullan-at alışkanlıkları doğada uzun süre çözünemeyen, çözünebilmek veya geri dönüştürülebilmek için insan müdahalesine gerek duyan kalıntıların, bir başka deyişle atıkların, oluşmasına sebep olur.
Döngüsel ekonomi (circular economy) yaklaşımı da bu noktada devreye girer. Döngüsel ekonomi, doğanın döngüselliğini örnek alarak üretim niceliğindense atıkları düşürmeye odaklanır. Aynı miktarda çıktının ekolojik etkisini azaltmak anlamına gelen eko-verimlilik ile yetinmez; eko-etkinliği hedefleyerek bunun daha da ötesine geçer ve ekolojik, ekonomik ve sosyal olarak artı değer yaratır. Bunu yaparken de 3R adı verilen “ana eylemler” gözetilir: işlenmemiş kaynak kullanımını ve atık üretimini azaltmak (reduce), ürünleri ve parçaları tekrar kullanmak (reuse) ve ham maddeleri yüksek bir standarda göre geri dönüştürmek (recycle).
Eko-etkinliği sağlamak için ise malzemeler ve ham maddeler orijinal işlevleriyle aynı işlevi görecek şekilde veya daha da yüksek bir işlev için (ileri dönüşüm) yeniden kullanılır. Böylece malzemelerin değer kaybolmaz, hatta aksine değerleri artar. Örneğin bir otomotiv parçasının metali, eritilerek aynı parçayı tekrar üretmek için veya aynı parçayı daha güçlü üretmek için kullanılır.
Bu döngüsel ekonominin sağlanabilmesi için gözetilmesi gereken bazı unsurlar vardır. Mevcut ürünleri korumak ve ömürlerini uzatmak, üretimde yenilenebilir kaynaklara öncelik vermek ve atıkları kaynak olarak kullanmak gerekir. Temelde ise iş modellerini gözden geçirmek, dijital teknolojileri bu amaçla kullanabilmek ve tasarımlarımızı geleceğe yönelik yapmak çok önemlidir. Tüm bunları başarabilmek ve döngüyü daim kılmak için elzem unsur ise iş birliğidir. Ekonomi tek bir birimden oluşmaz, tüm parçalar bir arada uyum içinde çalışmalı ve aynı değerleri gözetmelidir.
Yazar: Bilal Şahinoğlu